سامانهٔ پنجره اکس (که معمولاً سیستم پنجره X یا براساس نسخه اصلی فعلی آن که ۱۱ است، X11 نیز نامیده میشود) یک سامانهٔ نرمافزاری و پروتکل تحت شبکه است که اساس قابلیتهای رابطهای کاربری گرافیکی (GUI) و دستگاههای ورودی پیشرفته را برای رایانههای تحت شبکه فراهم میکند. این سیستم یک لایه انتزاع سختافزاری ایجاد میکند یعنی سایر نرمافزارها از مجموعهای از دستورهای عمومی استفاده میکنند که استقلال از سختافزار و امکان استفاده مجدد از برنامهها را بر روی هر رایانهای که X را پیادهسازی کرده باشد، موجب میگردد.
پروژه ایکس در دانشگاه ماساچوست (MIT) و در سال ۱۹۸۴ آغاز شد. نسخه فعلی (یعنی X۱۱) در ۱۹۸۷ انتشار یافت. بنیاد X.Org پروژهٔ X را هدایت میکند و پیادهسازی مرجع کنونی آن، یعنی X.Org Server، به عنوان یک نرمافزار آزاد و متنباز و تحت گواهی MIT و گواهیهای آزاد مشابهی در دسترس است.
اصول اولیه خوب این پروژه باعث موفقیت بیشتر آن در میان پروژه های برنامه نویسی دیگر شده است.
در ۱۹۸۴، باب شیفلر و جیم گتیس اصول اولیه ایکس را به این صورت تدوین کرند:
- هیچ قابلیت جدیدی اضافه نکنید مگر اینکه برنامهنویسی بدون آن قابلیت نتواند برنامه واقعیاش را تمام کند.
- اهمیت تصمیمگیری در این مورد که برنامه چه چیزی قرار نیست باشد، همانقدر مهم است که برنامه چه چیزی قرار است باشد.
- لازم نیست به همه نیازهای جهان پاسخ دهید. نکته مهم این است که برنامه قابل توسعه باشد تا بعدها بتوان با حفظ سازگاری، آن را پیش برد.
- تنها چیزی که از تعمیم دادن بر مبنای یک مثال بدتر است، تعمیم دادن بدون وجود حتی یک مثال است.
- اگر مشکل کاملاً درک نشده باشد، بهترین کار این است که هیچ جوابی داده نشود.
- اگر میتوانید ۹۰٪ خواستهها را با ۱۰ درصد کار جواب دهید، از راه حل سادهتر استفاده کنید.
- تا جایی که ممکن است، پیچیدگی را ایزوله کنید.
- به جای خط مشی، مکانیزم ارائه دهید. به طور عام، خط مشی رابط کاربری را به کلاینتها بسپارید.
در طول توسعه ایکس.۱۱، قانون اول به این شکل تغییر کرد: “هیچ قابلیت جدیدی اضافه نکنید مگر اینکه برنامهای واقعی را بشناسید که به آن نیاز داشته باشد.
در حال حاضر شرکت ها و بنیادها و پروژه ها بزرگی پنجره ایکس را جاگزین رقبا و پروژه های مشابه کرده اند.